— by Drs. M v Dorssen and Dr. Ritumbra Manuvie
“Vanaf vandaag verwijderen we alle Facebook-pagina's, groepen en Instagram-accounts die Qanon vertegenwoordigen, zelfs als ze geen gewelddadige inhoud bevatten.” Community Richtlijnen Facebook -- 19 Augustus 2020, update 6 Oktober 2020 --
Faculteitsleden van Rijksuniversiteit Groningen, samen met het team van Foundation London Story (TLS), onderzochten in hoeverre Facebook slaagt in het uitvoeren van dit beloofde beleid en het verbannen van Qanon op het platform. In het onderzoek wordt duidelijk dat Nederland niet onder de aandacht valt van Facebook en het beleid niet succesvol is. Wij vinden minstens 226 Nederlandstalige pagina’s en groepen op Facebook, waarvan 163 openbaar, die actief Qanon-gerelateerde content en/of desinformatie creëren en verspreiden, inclusief COVID-desinformatie. Deze groepen en pagina’s hebben respectievelijk 428,713 leden en 1.02M volgers. In Nederland is het aantal gebruikers van Facebook in totaal 10,2 miljoen.
Ondanks het duidelijke beleid van Facebook om dergelijke inhoud te verwijderen, zien we dat niet alleen het aantal interacties van deze pagina’s en groepen toeneemt maar ook het aantal volgers. In een periode van 2 jaar (17 maart 2019 tot 17 maart 2021) hebben deze Nederlandstalige pagina’s en groepen bijna 30,75 miljoen interacties en ongeveer 118 miljoen videoweergaven gegenereerd. In een jaar tijd zien wij ook dat het aantal volgers van de onderzochte groepen met 630,76% is toegenomen en van de onderzochte pagina’s met 215,90%.
Qanon is een beweging met wortels in de Verenigde Staten en is verspreid over de hele wereld met een sterke aanhang in Nederland. Aanhangers geloven in verschillende theorieën die draaien om: pizzagate; ‘deep state’-netwerk (cabal, elite); satanistische cabal; betrokkenheid van Rockefellers, Obama’s, de Oranjes; pedofilienetwerken; Trump die strijd tegen de Deep State; ‘Red-pillen’; Great Awakening; The Storm etc. Tijdens de pandemie is Qanon enorm gegroeid. Qanon-supporters hebben ongegronde theorieën over het coronavirus verspreid, het een ‘Deep State’, ‘Hoax’ of ‘Plandemic’ genoemd, een machtsmiddel om de bevolking te controleren. Ook hebben ze desinformatie over mondkapjes en vaccins gepromoot. Veel aanhangers geloven bijvoorbeeld dat het coronavirus via 5G straling wordt verspreid, een chip via vaccins wordt ingespoten en de coronapandemie een overdreven griep is.
In augustus 2020 belooft Facebook plechtig content dat Qanon vertegenwoordigd te gaan verwijderen. Facebook publiceert een nieuwsbericht waarin Qanon wordt gezien als samenzweringsorganisatie, een gevaarlijke beweging die aanzienlijke risico’s voor de openbare veiligheid heeft aangetoond. Facebook komt in eerste instantie met een reeks maatregelen om het vermogen van leden om te organiseren en te opereren via het platform te verstoren. Ook de verspreiding van Qanon gerelateerde content moet hiermee worden tegengegaan. Later op 30 september 2020 voegt Facebook hieraan toe dat het de verspreiding van de #savethechildren -hashtag zal beperken. Uiteindelijk komt Facebook op 6 oktober 2020 met een meer ingrijpende maatregel. Alle Facebook-pagina’s, groepen en Instagram-accounts die Qanon vertegenwoordigen zullen nu worden verwijderd, zelfs als ze geen gewelddadige inhoud bevatten. Ook kondigt Facebook aan vanaf nu proactief te gaan handelen in het detecteren van inhoud voor verwijdering in plaats van enkel te vertrouwen op gebruikersrapportages.
Op 6 januari 2021 vindt in de Verenigde Staten de bestorming van het Capitool plaats. Duizenden Trump supporters, waaronder Qanon-aanhangers, marcheerden richting het witte huis wanneer een deel van hen door de barricades breekt en uiteindelijk het witte huis binnendringt. Donald Trump wordt door Qanon gezien als de bevrijder die de “Deep State” doorheeft en het volk gaat bevrijden. Naar aanleiding van dit incident reageert Facebook met het besluit Donald Trump van het platform te verbannen.
Ook in Nederland is Qanon in opkomst en groeide de aandacht voor deze ideologie. De wildgroei op Facebook is zichtbaar in de samenleving en in de media. Zo zien we dat Pieter Omtzigt tijdens een demonstratie tegen het coronabeleid door betogers werd belaagd en met de dood werd bedreigd. Belagers riepen woorden als ‘Deep State’ en ‘Satanisten’, verwijzingen naar Qanon. In Bodegraven legden Qanon-aanhangers bloemen neer op graven waarvan ze vermoeden dat ze slachtoffers zijn van een pedonetwerk. Eén van de oprichters van RedPillJournal, die ook te zien is op Facebook is hiervoor gearresteerd. De gemeente Bodegraven heeft een rechtszaak gestart. Ook RIVM-baas Van Dissel is met geweld bedreigd. Verschillende Qanon-aanhangers zijn hiervoor veroordeeld en hebben een celstraf gekregen. We zien ook dat leden van de door ons opgespoorde Facebook-groepen demonstraties organiseerden, zoals op het museumplein, en deel namen aan soms gewelddadige anti-lockdown-protesten. De Nederlandse media besteedt ook meer en meer aandacht aan Qanon en de COVID-19 Infodemic, bijvoorbeeld: NRC; Trouw; AD; Het Parool; De Groene’ NOS; DVHN en Zondag met Lubach.
We zien dat ondanks de aandacht van de Nederlandse media Facebook de groepen en pagina’s niet verwijderd.
Niet onbelangrijk is dat één van de meest populaire Qanon volgers uit Nederland komt. Zij heeft twee documentaires gemaakt waarin zij claimt bewijzen te leveren voor de Qanon theorieën, ‘Val Cabal’ en ‘COVID-19’. De documentaires zijn door miljoenen mensen over de hele wereld bekeken. In een netwerkanalyse (met gebruik van CrowdTangle en Gephi) vonden we dat de vermeldingen van deze Qanon aanhanger en de documentaire “Val Cabal” in Nederlandse Facebookgroepen en -pagina’s nog zeer prominent aanwezig zijn. Ondanks dat Nederland een klein land is blijkt dat de verspreiding van deze content op Facebook aanzienlijk is. Na Amerika is Nederland het land waar deze content, die de richtlijnen van Facebook schendt, het meest gedeeld wordt.
We zien ook dat deze documentaire wordt verspreid in verschillende niet-Engelstalige landen, bv deze post van de Spaanse versie van de documentaire die 4322 keer gedeeld is op Facebook.
Ook vonden we links naar de documentaire op verschillende Nederlandse Facebookpagina’s: Samen staan we sterker; Revolutie; Nederland in Opstand; 🇳🇱Dutch Resistance🇳🇱 Nee Tegen De Great Reset!!. Naast het aanpakken van Qanon op het platform is Facebook ook toegewijd aan het tegengaan van desinformatie als het gaat om COVID-19. Facebook lanceert een COVID-19 informatie centrum om gebruikers in contact te brengen met betrouwbare informatie en introduceert beleid omtrent COVID-19. Ook creëert Facebook een blog waarin gebruikers op de hoogte worden gehouden van alle maatregelen die Facebook neemt in verband met COVID-19. Facebook werkt in deze gezamenlijke strijd tegen COVID-19, samen met regeringen en gezondheidsorganisaties, waaronder de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), RIVM en NGO’s. Gebruikers worden bijvoorbeeld verwezen naar de website van de WHO waar mythes worden ontkracht. Facebook-groepen, Facebook-pagina’s en accounts op Facebook die, onder andere deze ontkrachtte claims herhaaldelijk delen, kunnen helemaal worden verwijderd.
Voorbeelden van claims zijn: -- Vaccins zijn niet effectief in het voorkomen van de ziekte waartegen ze moeten beschermen; -- Het is veiliger om de ziekte te krijgen dan om het vaccin te krijgen; -- Vaccins zijn giftig, gevaarlijk of veroorzaken autisme;
Facebook maakt tevens gebruik van onafhankelijke Fact-checkers, in Nederland DPA en AFP, laat waarschuwingen zien bij posts die desinformatie verspreiden en voorziet berichten over coronavaccins van informatie van de WHO. Echter, ondanks de beloftes van Facebook om desinformatie tegen te gaan vinden we in ons onderzoek dat Qanon aanhangers in Nederlandse Facebookgroepen en -pagina’s in toenemende mate Covid-desinformatie verspreiden. Zo zien we op Facebook nog steeds zeer veel posts met de volgende claims: covid is griep; covid hoax; dodelijke vaccins; DNA verandering door vaccins etc. Ook vinden we de documentaire COVID-19, bijvoorbeeld:
Uit onderzoek van Eurofound blijkt ook dat het vertrouwen in de wetenschap voortdurend afneemt en dat de aarzeling over vaccins in heel Europa toeneemt. De Eurofound-enquête meldt dat in Nederland 30,9% van de deelnemers aan de enquête ofwel ‘onwaarschijnlijk’ of ‘zeer onwaarschijnlijk’ zal kiezen voor COVID-19-vaccinatie. En meer dan 54,9% van de deelnemers aan het onderzoek is van mening dat het ‘risico op COVID-19 overdreven is’, terwijl 10% denkt dat COVID-19 niet bestaat.
Terughoudendheid voor het nemen van het vaccin als ook de desinformatie over de ernst van de pandemie in Nederland is versneld door de slechte prestaties van Facebook betreffende het reguleren van desinformatie op zijn platform.
Tussen 1 februari 2021 en 20 maart 2021 heeft ons team 938 berichten op Facebook gemeld die volgens ons in strijd waren met de community richtlijnen van Facebook. Ons team heeft de gevonden content op Facebook gerapporteerd met behulp van het rapportagesysteem van Facebook. Samen genereerden deze 938 berichten 176.635 interacties [handmatig berekend op het moment van rapportage door emoticons, opmerkingen en shares op te tellen]. Ondanks dat we 938 berichten hebben gemarkeerd over een periode van 7 weken, zijn er slechts 12 van onze gemarkeerde berichten verwijderd. Van de berichten die werden verwijderd, vielen er 7 in de categorie van haat zaaiende uitlatingen (totaal gerapporteerd 144) en 5 van geweld (totaal gerapporteerd 16).
Wij hebben het beleidsteam van Facebook de Facebook-groepen en -pagina’s verstrekt die in Nederland desinformatie verspreidden, met name COVID-19 desinformatie. Ondanks de reactie van het Facebook-team om de pagina’s en groepen dringend te laten onderzoeken door het relevante Content-moderatieteam van Facebook, blijft de content op het platform staan.
—————-
Dit onderzoek is de eerste casestudy in een breder onderzoek dat wordt uitgevoerd door de faculteitsleden van de Rijksuniversiteit Groningen en TLS. Het onderzoek probeert inzicht te krijgen in het landschap van desinformatie en de invloed ervan op nationaal beleid, waaronder gezondheidsbeleid, verkiezingsagenda’s en sociale cohesie in verschillende landen.
